Năm 2024, mực nước lũ trên sông Mekong đạt mức thấp nhất trong nhiều năm qua, giảm hơn một mét so với trung bình cùng kỳ. Theo thông tin từ các cơ quan chức năng, nguyên nhân chính là do các đập thủy điện thượng nguồn tích trữ hàng tỷ mét khối nước, làm giảm dòng chảy về hạ lưu. Điều này ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống và sản xuất nông nghiệp của hàng triệu người dân vùng Đồng bằng sông Cửu Long.
Hình ảnh sông Mekong giáp ranh giữa Thái Lan và Lào. Ảnh: Reuters
1. Nguyên nhân mực nước lũ sông Mekong thấp kỷ lục
Bắt đầu từ tháng 7/2024, mực nước sông Mekong tại khu vực thượng nguồn và hạ lưu liên tục giảm. Đến tháng 9, nước lũ đo được tại nhiều trạm đo ở Campuchia và Việt Nam thấp hơn trung bình nhiều năm trước khoảng 1-1,2 mét. Một trong những nguyên nhân chủ yếu được đưa ra là việc tích nước lớn tại các đập thủy điện ở thượng nguồn, bao gồm cả các đập tại Trung Quốc và Lào. Theo số liệu từ Ủy hội Sông Mekong (MRC), lượng nước tích trữ tại các đập này đã lên tới hàng tỷ mét khối, làm giảm mạnh lượng nước chảy về phía hạ lưu.
Bên cạnh đó, lượng mưa ít trong năm nay cũng là một yếu tố góp phần khiến mực nước lũ giảm. Theo Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, lượng mưa tại khu vực sông Mekong chỉ đạt khoảng 70-80% so với trung bình nhiều năm, khiến việc bổ sung nước vào hệ thống sông trở nên hạn chế.
2. Tác động lên Đồng bằng sông Cửu Long
Việc mực nước sông Mekong giảm kỷ lục gây ra nhiều hệ lụy cho vùng Đồng bằng sông Cửu Long, khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề nhất từ tình trạng này. Hơn 20 triệu người dân sinh sống và làm việc chủ yếu dựa vào nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản đã phải đối mặt với khó khăn trong sản xuất. Một trong những thách thức lớn là việc giảm nguồn nước ngọt cần thiết để tưới tiêu và sinh hoạt.
Cụ thể, diện tích lúa mùa bị ảnh hưởng do thiếu nước đã tăng lên đáng kể. Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, diện tích lúa mùa mất mùa hoặc bị giảm năng suất đã lên tới 100.000 ha, đặc biệt tại các tỉnh An Giang, Đồng Tháp và Tiền Giang. Thêm vào đó, sản lượng thủy sản nuôi trồng cũng bị ảnh hưởng khi nguồn nước ngọt giảm, làm tăng nguy cơ dịch bệnh cho cá và tôm.
Ngoài ra, việc giảm dòng chảy sông Mekong cũng gây ra hiện tượng xâm nhập mặn sớm hơn thường lệ tại vùng ven biển Đồng bằng sông Cửu Long. Một số khu vực ven biển như Bến Tre, Trà Vinh đã ghi nhận độ mặn tăng cao, làm ảnh hưởng đến hàng nghìn hecta cây ăn quả và lúa vụ Đông Xuân. Các chuyên gia lo ngại rằng nếu mực nước sông không được cải thiện, tình trạng xâm nhập mặn sẽ tiếp tục diễn ra nghiêm trọng hơn vào cuối năm.
3. Giải pháp ứng phó và dự báo
Trước tình hình mực nước lũ giảm, chính quyền địa phương và các cơ quan chức năng đã đề ra nhiều biện pháp ứng phó. Tại Đồng bằng sông Cửu Long, các địa phương như An Giang, Kiên Giang và Long An đã khuyến khích nông dân chuyển đổi cây trồng sang các loại cây chịu hạn tốt hơn, đồng thời áp dụng các biện pháp tưới tiết kiệm nước. Các mô hình nuôi trồng thủy sản sử dụng ít nước và chống chịu mặn cũng đang được triển khai thí điểm.
Ngoài ra, việc hợp tác quốc tế trong quản lý nguồn nước sông Mekong cũng là vấn đề được đặc biệt quan tâm. Việt Nam cùng với các nước trong lưu vực sông Mekong đang tích cực tham gia vào các diễn đàn hợp tác như Ủy hội Sông Mekong (MRC) để tìm giải pháp cân bằng giữa nhu cầu sử dụng nước của các quốc gia thượng nguồn và hạ lưu. Tuy nhiên, các chuyên gia cũng nhận định rằng tình hình sẽ tiếp tục khó khăn trong những năm tới do các đập thủy điện tại thượng nguồn ngày càng gia tăng.
Theo dự báo từ Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, lượng mưa trong các tháng cuối năm có thể tăng, nhưng vẫn không đủ để đưa mực nước lũ sông Mekong trở lại mức bình thường. Mực nước tại Đồng bằng sông Cửu Long trong năm 2024 sẽ tiếp tục duy trì ở mức thấp, gây thêm nhiều thách thức cho sản xuất nông nghiệp và đời sống của người dân.
Việc mực nước lũ sông Mekong giảm mạnh do ảnh hưởng từ các đập thủy điện thượng nguồn và lượng mưa thấp đã gây ra nhiều khó khăn cho Đồng bằng sông Cửu Long. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản mà còn tiềm ẩn nguy cơ xâm nhập mặn và mất cân bằng hệ sinh thái. Các giải pháp ứng phó trước mắt và dài hạn đang được triển khai, nhưng đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ giữa các quốc gia trong lưu vực sông Mekong để đảm bảo sự bền vững của nguồn nước.
