Việt Nam đang đối mặt với bài toán xử lý rác thải phức tạp, khi lượng rác thải sinh hoạt mỗi ngày lên tới 68.000 tấn. Tuy nhiên, việc xử lý rác tại nhiều địa phương gặp nhiều khó khăn do các vướng mắc về cơ chế và nguồn lực. Cơ chế đấu thầu đất đai, quy hoạch điện và kinh phí chưa được giải quyết triệt để khiến nhiều dự án xử lý chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) bị đình trệ.
Phối cảnh nhà máy xử lý rác Bắc Giang – Nguồn: Bắc Giang
1. Thực trạng rác thải tại nguồn ùn ứ tại các địa phương
Theo số liệu từ Bộ Tài nguyên và Môi trường, trung bình mỗi ngày cả nước thải ra khoảng 68.000 tấn chất thải rắn sinh hoạt, tạo ra áp lực lớn lên hệ thống xử lý chất thải hiện tại. Tại các thành phố lớn như Hà Nội và TP.HCM, lượng rác thải tăng cao gây ra nhiều vấn đề môi trường và xã hội, nhất là khi các bãi rác đã đạt giới hạn công suất tiếp nhận. Tại TP.HCM, mỗi ngày có tới 9.500 tấn rác thải sinh hoạt được thải ra, trong đó chỉ có khoảng 10-15% được tái chế, phần còn lại được đưa vào các bãi chôn lấp hoặc các nhà máy xử lý rác.
Tuy nhiên, việc thực hiện phân loại rác tại nguồn – một trong những giải pháp chính để giảm thiểu lượng rác cần xử lý – lại gặp khó khăn do thiếu cơ chế hướng dẫn cụ thể. Dù Luật Bảo vệ Môi trường đã quy định rõ việc phân loại rác thải tại nguồn, nhưng do thiếu hướng dẫn thực hiện và giám sát chặt chẽ, việc phân loại rác vẫn chỉ mang tính hình thức và chưa hiệu quả.
2. Các vấn đề về cơ chế và kinh phí xử lý rác thải tại nguồn
Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng ùn ứ rác thải là do các vướng mắc trong cơ chế xử lý và nguồn vốn đầu tư. Theo Bộ Xây dựng, hiện chỉ có khoảng 70% các tỉnh, thành phố triển khai được hệ thống thu gom, xử lý rác thải, còn lại các địa phương khác đang gặp khó khăn về nguồn lực, đặc biệt là trong công tác đấu thầu đất đai và quy hoạch điện cho các dự án xử lý rác. Việc thiếu quỹ đất để xây dựng các bãi xử lý rác thải và hệ thống tái chế hiện đại khiến nhiều dự án bị đình trệ.
Bên cạnh đó, kinh phí đầu tư cho các dự án xử lý rác thải vẫn chưa được đảm bảo. Nhiều nhà đầu tư lo ngại về khả năng thu hồi vốn do cơ chế giá thu gom và xử lý rác thải chưa rõ ràng. Mức giá thu gom rác hiện tại dao động từ 300.000 đến 500.000 đồng/tấn, nhưng vẫn chưa đủ để bù đắp chi phí vận hành, đặc biệt là với các nhà máy xử lý rác hiện đại. Điều này đã khiến nhiều dự án gặp khó khăn trong việc thu hút đầu tư, dẫn đến tình trạng ùn ứ rác thải ngày càng nghiêm trọng.
3. Giải pháp cho vấn đề xử lý rác thải
Trước tình trạng ùn ứ rác thải, các chuyên gia môi trường đề xuất một số giải pháp cần thiết để giảm thiểu áp lực lên hệ thống xử lý hiện tại. Một trong những giải pháp quan trọng là đẩy mạnh phân loại rác tại nguồn. Việc này không chỉ giúp giảm khối lượng rác thải cần chôn lấp, mà còn tạo ra nguồn nguyên liệu cho các nhà máy tái chế. Tuy nhiên, để thực hiện được hiệu quả, cần có sự tham gia tích cực của cả người dân và chính quyền địa phương.
Ngoài ra, việc đầu tư vào các công nghệ xử lý rác hiện đại như đốt rác phát điện cũng được xem là một hướng đi quan trọng. Tại TP.HCM, các dự án đốt rác phát điện đang được triển khai với công suất xử lý lên tới 7.000 tấn/ngày. Tuy nhiên, để các dự án này hoạt động hiệu quả, cần có sự đồng bộ về cơ chế quản lý và quy hoạch điện để đảm bảo cung cấp đủ năng lượng cho các nhà máy xử lý rác.
Bên cạnh đó, các địa phương cũng cần xem xét việc áp dụng các chính sách khuyến khích tái chế, như giảm thuế cho các doanh nghiệp tham gia vào ngành tái chế hoặc hỗ trợ tài chính cho các dự án nghiên cứu phát triển công nghệ tái chế rác thải.
Tình trạng ùn ứ rác thải tại các địa phương là một thách thức lớn đối với Việt Nam trong bối cảnh đô thị hóa nhanh chóng. Việc thiếu cơ chế rõ ràng về xử lý rác thải đã khiến nhiều dự án bị đình trệ, làm gia tăng áp lực lên hệ thống quản lý môi trường. Để giải quyết vấn đề này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ, doanh nghiệp và người dân trong việc triển khai các giải pháp xử lý rác thải hiệu quả và bền vững.
